سیستم ادراری از چهار قسمت اصلی تشکیل شده می شود که عبارتند از کلیه، حالب، مثانه و مجرای خارجی ادرار. هر یک از قسمتهای فوق می توانند سنگ داشته باشند. اصطلاح سنگ ادراری یک اصطلاح کلی است و نشان دهنده وجود سنگ در یک قسمت از قسمت های نامبرده است.
سنگ کلیه ، قطعه ای از مواد جامد است که در داخل کلیه ها سوای از مواد درون ادرار تشکیل می شود. شیوع سنگ کلیه اکثرا در سنین ۱۸ تا ۴۵ سال دیده مى شود و شیوع آن در مردان ۵ تا ۱۰ برابر بیشتر است.
میزان بروز سنگ هاى کلیوى در کشورهاى توسعه یافته بیشتر است که به دلیل مصرف زیاد پروتئین همراه با رژیم غذایى کم فیبر است. تا زمانی که سنگ، مسیر ادراری را به طور نسبی یا کامل مسدود نکند؛ می تواند بدون علامت باشد و این به آن معناست که ممکن است بسیاری از ما سنگ کلیه داشته باشیم ولی از آن بی خبر باشیم.
سنگ های کلیوی از نظر جنس، انواع گوناگون را شامل می گردند:
- سنگ های کلسیمی: بیشتر سنگ های کلیوی را تشکیل می دهند.
- سنگ های عفونی: معمولاً در زمینه عفونت های مزمن کلیوی به وجود می آیند. نام این سنگ ها از روی شکل آنها گرفته شده است که شباهت زیادی به شاخ گوزن دارند.
- سنگ های اسید اوریکی: بعلت مقادیر بالای اسید اوریک در بدن ایجاد می گردد.
- سنگ های سیستئینی: علت این نوع سنگ عمدتا ناهنجاری ژنتیکی می باشد.
- باکتری های وارد شده به مثانه از طریق میزراه، می توانند باعث عفونت شوند. با وجود اینکه بدن بوسیله ی ادرار خیلی از باکتری ها را از مثانه دفع می کند، ولی ممکن است این باکتری ها به دیواره ی مثانه چسبیده و به سرعت تکثیر شوند. بر اساس مطالعات، بیشتر عفونت های مثانه بوسیله ی باکتری E.Coli رخ می دهد. این باکتری به صورت معمول در روده ها وجود دارد.
علت بروز بیماری سنگ کلیه
- تغذیه نا مناسب: مانند مصرف کم فیبر، مصرف زیاد پروتئین های حیوانی، مصرف زیاد نمک، مصرف آجیل های بوداده، انواع شکلات، چای، نوشابه های کولا، اسفناج، بادام زمینی،.
- کم تحرکی: مخصوصا در موارد حاد مثل بیماران بستری، بیماران دچار ضایعات نخاعی
- مصرف الکل
- عفونت مزمن کلیه
- کاهش حجم ادرار: به دلیل فعالیت های سنگین، تعریق زیاد و روزه داری و ….
- ژنتیک: اغلب بیمارانی که سنگ کلیه دارند وجود سنگ کلیه در اقوام خود را ذکر می کنند.
غلظت املاح گوناگون در ادرار می تواند باعث تولید و یا مهار تولید سنگ ادراری گردد. بدین معنی که برخی املاح محرک تشکیل سنگ و برخی دیگر مهار کننده آن هستند. هر گاه کفه ترازو به سمت املاح تولید کننده سنگ باشد فرد مستعد ابتلا به سنگ ادراری می گردد و بر عکس.
علائم بیماری سنگ کلیه
- درد: درد، بارزترین علامت سنگ کلیه است. درد تا زمانی که سنگ درون کلیه فرار دارد حالت مبهم داسته و در پهلو احساس می گردد. وقتی سنگ وارد حالب شد دردی انقباضی است که هنگام انقباض عضلات دیواره حالب حس می شود. بدین صورت که دوره هاى درد شدید، پیچشى و متناوب که هر چند دقیقه یک بار مى گیرد و ول مى کند، درد، واکنش طبیعی سنگ کلیه برای رسیدن به مثانه است. درد معمولاً ابتدا در پهلوها و پشت، ظاهر مى شود و به تدریج به کشاله ران و ناحیه تناسلى انتشار مى یابد. بیماران معمولا پوست سرد، تعریق و حالت تهوع دارند
- تشخیص اتفاقی بسیاری از اوقات سنگ کلیه بدون علامت است و به صورت اتفاقی موقع سونوگرافی تشخیص داده می شود.
- هماچوری به معنی وجود خون در ادرار است که می تواند بصورت واضح رنگ ادرار را قرمز رنگ کند و با چشم غیر مصلح دیده شود و یا صرفا در آزمایشگاه تشخیص داده شود. بیماران مبتلا اغلب هماچوری واضح و متناوب یا گاهی ادرار به رنگ چای مراجعه می کنند.
- عفونت عفونت نیز یکی دیگر از نشانه های این بیماری است که برخی از افراد دچار آن می شوند
- افزایش دفعات دفع ادرار یا عدم دفع این افزایش بستگی به موقعیت سنگ در سیستم ادراری دارد.
- حالت تهوع و استفراغ حالت تهوع و استفراغ نیز یکی دیگر از نشانه های این بیماری است که برخی از افراد دچار آن می شوند
- ادرار چرکی و سوزش ادرار ادرار چرکی حاکی از وجود میکروب در ادرار است که برای تشخیص آن انجام آزمایش ادرار ضروری است. سوزش ادرار به معنی احساس سوزش هنگام دفع ادرار است.
نحوه تشخیص سنگ کلیه
تشخیص سنگ کلیه عمدتاً بوسیله ی بررسی عکس ساده شکم یا سونوگرافی، علایم بالینی، آزمایش ادرار، است. یکی از دقیق ترین روش های تشخیصی سنگ های سیستم ادراری استفاده از روش های تصویر برداری می باشد که در مورد سنگ کلیه می توان از سونوگرافی و سی تی اسکن بهره جست. همچنین برای تشخیص جنس سنگ کلیه و انتخاب روش درمانی مناسب از بیمار خواسته می شود که سنگ های دفع کرده خود را برای بررسی به آزمایشگاه ببرد.
درمان سنگ کلیه
اگر سنگ کلیه آن قدر بزرگ باشد که به طور طبیعی دفع نشود، باید برای درمان درد کلیه و خارج کردن آن از بدن درمان لازم انجام شود. درمان سنگ کلیه شامل تجویز داروهایی برای ، شل کردن عضلات حالب(برای حرکت سریعتر سنگ)، کاهش درد، داروهایی برای حل کردن سنگ، سنگ شکن و نهایتاً جراحی است.
- سنگ شکنی برون اندامی با شاک ویو ( ESWL ): روشی غیر تهاجمی و بهترین انتخاب برای سنگ های کلیوی با قطر۴mm تا ۲cm که به صورت سرپایی انجام می شود و حدود یک ساعت به طول می انجامد. در این روش ابتدا محل دقیق سنگ کلیه با امواج صوتی با فرکانس بالا تعیین و سپس امواج شوکی فراصوت از دستگاه به سنگ فرستاده میشود تا سنگ خرد شود و بیمار بتواند سنگهای خرد شده را از راه ادرار دفع کند.
- نفرولیتومی از طریق پوست ( PCNL ): نفرولیتومی عمل جایگزینی است که برای درمان سنگهای بزرگتر یا در صورت مناسب نبودن شاک ویو انجام میشود. متخصص اورولوژی، تلسکوپ باریکی را از راه برش کوچک ایجاد شده در پشت بدن وارد کلیه میکند و سنگ را بیرون می آورد یا آن را با لیزر یا انرژی هوا می;شکند تا بیمار سنگ ریزهها را راحتتر دفع کند.
- عمل جراحی باز: امروزه این روش به ندرت استفاده می شود و معمولاً زمانی کاربرد دارد که سنگ بسیار بزرگ یا شکل غیرطبیعی داشته باشد.
راههای پیشگیری از سنگ کلیه
اغلب بیمارانی که مبتلا به سنگ ادراری می شوند ممکن است در آینده نیز مبتلا به این بیماری شوند لذا مهم است به آنها توصیه هایی کرد تا از ابتلای مجدد آنها پیشگیری کرد. در این خصوص ذکر چند نکته لازم است :
- بهتر است جنس سنگ اولیه را بدانیم لذا توصیه می شود سنگ دفع شده حتما برای آنالیز ارسال گردد.
- همانطور که ذکر گردید، تعادل املاح تحریک کننده و مهار کننده تشکیل سنگ بسیار مهم است، لذا در این بیماران توصیه می گردد غلظت این املاح در خون و ادرار ۲۴ ساعته چک گردد و هر گونه اختلالی با دارو تصحیح گردد.
- دو توصیه که برای پیشگیری از هر نوع سنگی مفید و ضروری است افزایش هرچه بیشتر مصرف مایعات و کاهش هرچه بیشتر مصرف نمک می باشد. سایر توصیه های غذایی برای سنگ های مختلف متفاوت هستند و به اندازه این دو مورد اهمیت ندارند.
- نکته بسیار مهم که اغلب بیماران در خصوص آن تصور اشتباهی دارند مصرف لبنیات است. البته زیاده روی در مصرف لبنیات هم توصیه نمی گردد. در این خصوص مصرف معادل سه لیوان شیر در روز منطقی به نظر می رسد.