مجرای پیشابراه خلفی، ناهنجاری مادرزادی است که ناشی از تکامل غیرطبیعی دستگاه ادراری در دوران جنینی میباشد. این عارضه میتواند در دوران نوزادی با تهدید حیات همراه باشد. مجرای پیشابراه خلفی، پرده ای انسدادی بصورت یکطرفه میباشد که در زمان ادرار کردن به عنوان سدی در برابر جریان ادرار قرار میگیرد و موجب مشکل در دفع ادرار و آسیب به کل سیستم ادراری که بالای دریچه قرار دارد میشود. این پرده درست در زیر مثانه و درون و یا انتهای مجرای پروستاتیک قرار گرفته است. پرده ی مخاطی ذکر شده میتواند نازک یا ضخیم باشد. این ناهنجاری فقط در نوزادان پسر پدید می آید.
به دنبال وجود مجرای پیشابراه خلفی، انسداد مجرای ادراری پیش می اید که خود موجب فشار بر مثانه میشود. فشار بر مثانه منجر به بزرگ شدن و افزایش ضخامت مثانه میشود. فشار بالا در مثانه به حالبها منتقل شده، منجر به تجمع ادرار در کلیه میگردد که در ادامه تبدیل به هیدرونفروز کلیه می شود. در دوران جنینی عمده حجم مایع آمنیوتیک که اطراف جنین را فرا گرفتف ادرار میباشد که در بیماری دریچه پیشابراه خلفی به دلیل کاهش حجم ادرار، حجم مایع آمنیوتیک نیز کم میشود و از آنجا که مایع آمنیوتیک نقش مهمی در تکامل ریه جنین دارد، تکامل ریه نیز دچار اختلال میشود. لذا مشکلات ریوی که به دنبال نارسایی حاد کلیه ها ایجاد می شود شایعترین علت مرگ و میر در این بیماران است.
علائم بیماری مجرای پیشابراه خلفی
طیف تظاهرات بیماری از وضعیت تهدید کننده حیات ریوی – کلیوی در دوران نوزادی؛ تا اختلال ادراری خفیف در کودکان بزرگتر متغیر است. در دوران جنینی و نوزادی علائم میتواند شامل موارد زیر باشد :
- مثانه متسع در جنین
- آسیت در فضای شکم
- رشد غیر طبیعی کلیهها
- هیدرونفروز قبل از تولد
- افزایش کراتینین خون
- تغذیه بد
- کاهش حجم ادرار جنین
- تقلیل مایع دور جنین
- تأخیر در رشد جنین و نوزاد
- اختلال ریوی نوزادی
- خواب آلودگی
- تب
اما در سنین بالاتر علائم زیر مشهود تر خواهد بود :
- شب ادراری
- کاهش شدت جریان ادرار
- تکرر ادرار
- دفع ادرار دردناک
- عفونت ادراری
- خواب آلودگی
- اختلال رشد
- فشار خون بالا
نحوه تشخیص بیماری مجرای پیشابراه خلفی
هدف از تشخیص و درمان به موقع مجرای پیشابراه خلفی، حفظ حداکثر عملکرد کلیه، مثانه و مجرا و جلوگیری از عوارض ذکر شده برای این عارضه میباشد.
- سونوگرافی : امروزه اکثر بیماران مبتلا به مجرای پیشابراه خلفی، توسط سونوگرافی قبل از تولد تشخیص داده می شوند. سونوگرافی روشی دقیق در تشخیص هیدرونفروز کلیه و افزایش ضخامت مثانه جنین است.
- عکس مثانه : این روش تصویر برداری که پس از تولد و در حین دفع ادرار انجام میگیرد، در تشخیص مجرای پیشابراه خلفی کمک شایانی میکند.
- اسکن کلیه : این نوع اسکن پس از سن یک ماهگی قابل انجام است.
- نوار مثانه : این روش عملکرد مثانه و اسفنکتر مجرای ادراری را در حین پر شدن و تخلیه ارزیابی میکند.
- کشت ادرار : برای بررسی وجود عفونت ادراری و علت آن استفاده میشود.
- آزمایش خون : برای بررسی سطح اوره، کراتینین، سدیم و پتاسیم استفاده میگردد.
درمان بیماری مجرای پیشابراه خلفی
در نیمی از بیماران به دنبال تخریب دریچه پیشابراه خلفی، برگشت ادرار از مثانه به سمت کلیه برطرف میشود.
جراحی جنین اقدامی پرخطر است. بنابراین، اقدام اولیه در تمامی نوزادان مبتلا به این عارضه پس از تولد، شامل سونداژ فوری، حمایت تنفسی در موارد اختلال ریوی، تغذیه وریدی، پیشگیری و درمان عفونت ادراری میباشد. پس از تثبیت شرایط نوزاد طی دو الی سه هفته پس از تولد، تخریب دریچه پیشابراه خلفی به کمک روش سیستوسکوپی توصیه میشود. در این روش لوله ای کوچک مجهز به دوربین و نور از طریق مجرای ادراری وارد مثانه میشود و لایه مخاطی دریچه تخریب میگردد. سپس برای مدتی سوند ادراری برای نوزاد تعبیه خواهد شد. ممکن است برای بهبودی کامل، روند ذکر شده تکرار شود.
قبل از انجام روشهای درمانی، در بیماران بزرگتر که قادر به تخلیه مناسب مثانه نمیباشند سونداژ متناوب برای تخلیه ی مثانه توصیه میشود.