دیواره شکم، از چند لایه ی عضلات و غلاف های غضلانی محکم تشکیل شده است. اگر در هر قسمتی از این جدار، ضعف عضلانی ایجاد شود، قسمتی از احشاء داخل شکم از آن قسمت به همراه پرده صفاقی که آنرا پوشانده به خارج محوطه ی شکم در ناحیه زیر پوست رانده شده و فتق ایجاد میشود، که مشخصه ظاهری آن ایجاد برآمدگی در زیر پوست در آن ناحیه میباشد.
فتق ها تقریبا در هر قسمتی از شکم میتوانند به وجود آیند ولی شایع ترین محل آن نواحی اینگوئینال دوطرف ( قسمت پایین شکم بلافاصله بالای کشاله ران دو طرف ) است که به آن فتق اینگوئینال یا فتق مغبنی گویند. علت اینکه فتق در این ناحیه شایعتر است اینست که این ناحیه از جدار شکم نسبت به نواحی دیگر جدار ضعیفتری دارد.
برای توضیح ضعف عظلانی در این ناحیه لازم است بدانید که بیضه ها در دوران جنینی در داخل شکم قرار دارند و در اواخر دوران جنینی در ناحیه فوق از جدار شکم عبور میکنند و وارد کیسه بیضه میشوند. بنابراین در مسیر عضلات جدار شکم تونلی درست میکنند که به آن کانال اینگوئینال گفته میشود.
محتویات داخل شکم گاها در مسیر کانال مذبور بیرون میزند و حتی ممکن است در همین مسیر تا کیسه بیضه نیز بیایند. به این فرم از فتق، فتق اینگوئینال غیر مستقیم گفته میشود. همچنین کف این کانال نیز ضعیفتر از سایر مناطق جدار شکم میباشد و در صورتی که احشای شکمی از آن ناحیه بیرون بزند به آن فتق اینگوئینال غیر مستقیم اطلاق میگردد.
فتق اینگوئینال در مردان شایعتر است. نوع مستقیم فتق اینگوئینال معمولا در بزرگسالان اتفاق میافتد. از مناطق دیگری که ممکن است در آن فتق اتفاق بیافتد اطراف ناف است که به آن فتق نافی گفته میشود. همچنین به هر دلیل که جراحی شکمی انجام شود محل برش جراحی ضعیفتر از مناطق دیگر جدار شکم بوده و ممکن است فتق محل عمل جراحی ( فتق انسیزیونال ) اتفاق بیافتد. در انواع فتقها، مساله مهمی که باید در نظر گرفته شود آن است که محتوی فتق شامل چه ارگان هایی میباشد.
معمولا زمانی که فتق اتفاق میافتد محتویات شکم از آن ناحیه خارج میشوند و در زمان استراحت مجددا به داخل شکم باز میگردند. گاها محتویات داخل شکم از محل فتق خارج شده و دیگر قابلیت برگشتن به داخل شکم را ندارند. به این حالت فتق مسدود شده گفته میشود که اصطلاح علمی آن فتق اینکارسره میباشد. گاها این امر با محدود شدن جریان خون، احتمال سیاه شدن و از بین رفتن بافت در قسمت گیر افتاده همراه است که به آن فتق مختنق گفته میشود. این دو مورد مذکور نیاز به اقدام اورژانسی خواهند داشت.
علت بروز بیماری فتق
فتق جدار شکم علل مختلفی دارند ولی در کل به دو گروه مادرزادی و اکتسابی تقسیم میشوند. فتق اینگوئینال گاها منشاء مادر زادی دارد و در نوزادان هم دیده میشود.
علت این وضعیت بسته نشدن مسیر عبور بیضه از داخل شکم به کیسه های بیضه است. این عارضه در تولدهای زودرس قبل از این که کانال مغبنی به طور کامل بسته شود، اتفاق میافتد. ولی در بزرگسالان دلیل ایجاد آن ضعف تدریجی جدار شکم به دلیل سال ها فشار در اثر فعالیت سنگین، مشکلات اجابت مزاج، مشکلات ریوی و سرفه های مزمن و مشکلات عضلانی است.
البته فتقهایی که در سنین جوانی ایجاد میشود نیز ممکن است علت مادرزای داشته باشد.
علائم بیماری فتق
- مشاهده ی برآمدگی و بزرگ شدگی در ناحیه ی کشاله ی ران و یا کیسه بیضه مخصوصا در هنگام فشار و یا سرفه
- احساس درد در کشاله ران که هنگام بلند کردن اجسام سنگین یا به هنگام خم شدن به جلو تشدید میشود.
برخی از علائم فتق اینگوئینال مسدود شده عبارتند از:
- درد ناگهانی و شدید در نواحی اینگوئینال
- ناتوانی در دفع مدفوع یا خارج کردن گاز معده
- فتق بیرون زده که سفت شده و دیگر به داخل شکم برنمیگردد.
- تهوع و استفراغ
- تب
نحوه تشخیص بیماری فتق
تشخیص این بیماری با معاینه فیزیکی مشخص می شود و معمولا نیاز به آزمایش و روشهای عکس برداری نخواهد بود ولی سونوگرافی میتواند نوع و محل دقیق فتق را تشخیص بدهد. بسیاری از بیماران خود متوجه برآمدگی و احساس درد در ناحیه میشوند.
درمان بیماری فتق
درمان اصلی فتق عمل جراحی است که در این روش نقص موجود در جدار شکم ترمیم و بسته میشود. در موارد خفیف و شرایط عمومی بد بیمار که عمل جراحی به صلاح او نباشد، می توان از فتق بند استفاده کرد که با ایجاد فشار در محل فتق تا حدودی مانع از خروج احشا به داخل ساک فتق میشود.
فتقهای مسدود شده جزء اورژانسهای پزشکی بوده و حتما باید توسط پزشک جا انداخته شود و پس از مساعد شدن حال عمومی بیمار عمل جراحی برای ترمیم فتق انجام گیرد. در مواردی که نتوان فتق را جا انداخت بیمار باید بصورت اورژانسی برای حفظ احشای گیر افتاده تحت عمل جراحی قرار گیرد.
روش جراحی با توجه به نوع و محل فتق، اندازه آن، سن و شرایط عمومی بیمار متفاوت است و ممکن است بصورت باز و یا لاپاراسکوپی انجام گیرد.
برخی موارد محل جدار شکم که ضعیف شده را میتوان با بخیه نمودن ترمیم کرد و در برخی موارد ممکن است لازم باشد در محل فتق از مش برای ترمیم مطمئنتر استفاده نمود.