سیستم ادراری از چهار قسمت اصلی تشکیل شده می شود که عبارتند از کلیه، حالب، مثانه و مجرای خارجی ادرار .لوله حالب به طول تقریبی ۲۵ سانتی متر ( در فرد بالغ )، کلیه را به مثانه وصل می کند.
هر گونه انسداد در مسیر حالب راه خروجی کلیه ها مسدود می کند و در حقیقت عملکرد کلیه را مختل می سازد. انسداد می تواند کامل و یا نسبی باشد. در هر دو مورد هر چه زمان انسداد طولانی تر باشد احتمال بازگشت عملکرد کلیه کمتر می گردد، بنابر این هر چه سریعتر باید عامل انسدادی لوله حالب برطرف گردد.
علت بروز بیماری انسداد حالب
به صورت کلی عامل انسدادی ممکن است درون لوله حالب باشد که به آن انسداد داخلی گفته می شود و یا عامل انسدادی به صورت توده ای از خارج بر روی حالب فشار بیاورد که به آن انسداد خارجی می گوییم. شایعترین این عوامل شامل موارد زیر می شود :
- سنگ حالب: یکی از شایعترین علل انسداد حالب حرکت سنگ از کلیه و گیر افتادن آن در لوله حالب می باشد. این نوع انسداد داخلی محسوب می گردد.
- تومورهای درون حالب: همانطور که قبلا در موضوع تومورهای مثانه گفته شد، تومورهای بافت پوششی سیستم ادراری ( تومورهای یوروتلیال ) در هر قسمتی از سیستم ادراری می توانند ایجاد شوند که می تواند شامل حالب ها نیز باشد. این نوع انسداد نیز داخلی محسوب می گردد.
- اثر فشاری رشد بافت در اندام های داخلی و نزدیک به حالب: مانند تومورهای سرطانی و غیر سرطانی، اندومتریوز رحم و فشار جنین بر روی مثانه در زنان و متورم شدن و التهاب پروستات در مردان
- التهاب بلند مدت دیواره حالب: که معمولا به دنبال بیماری هایی نظیر سل یا بیماری های انگلی رخ می دهد..
- یبوست شدید
- تنگی و یا ناهنجاری مادرزادی محل اتصال حالب به کلیه و یا مثانه : در این گونه ناهنجاری ها، محل اتصال حالب به مثانه یا کلیه مختل است و جریان ادرار در این نواحی مسدود می شود.
- بافت فیبروز در فضای شکم: که به علت سرطان، مصرف برخی از داروهای درمان میگرن، جراحی و یا آسیب به این ناحیه ناشی می شود. این الیاف، حالب را محاصره کرده و موجب بازگشت ادرار از حالب به کلیه می شوند.
- سایر بیماری های مادرزادی که انسداد حالب نیز همراه آنها دیده می شود: مثل دوتایی بودن و یا دو شاخه بودن حالب ها و وجود یورتروسل که با اثر فشاری روی حالب باعث انسداد آن می گردد.
علائم بیماری
انسداد حالب ممکن است هیچ علامت یا نشانه ای نداشته باشد. علائم و نشانه هایی که در این انسداد رخ می دهد بسته به ناقص یا کامل بودن انسداد، چگونگی شکل گیری آن و یک طرفه و یا دو طرفه بودن انسداد، متفاوت می باشد. اما به طور کلی علائم وجود انسداد در حالب عبارتند از:
- درد: در ناحیه ی میانی پهلو یکی از علائم ابتدایی انسداد و گرفتگی حالب ها می باشد ولی شدت و ناحیه دقیق درد در افراد مختلف متفاوت است.
- تب: که دلیل آن ایجاد عفونت به دنبال انسداد می باشد.
- تهوع و استفراغ: به دلیل بالا رفتن اوره و کراتینین بدنبال اختلال در عملکرد کلیه ها ایجاد می شود.
- تغییرات در حجم ادرار
- وجود خون در ادرار
- عفونت های مکرر دستگاه ادراری
- فشارخون
نحوه تشخیص بیماری انسداد حالب
برای تشخیص انسداد حالب می توان از روش های زیر استفاده کرد:
- آزمایش خون و ادرار: که برای بررسی علائم عفونت و نیز بررسی سطح خونی کراتینین استفاده می شود.
- سونوگرافی: امکان مشاهده کلیه ها و حالب را از نزدیک به پزشک می دهد. همچنین اختلالات انسداد حالب مادرزادی، در طول دوران بارداری را توسط سونوگرافی می توان تشخیص داد. در سونوگرافی می توان تجمع ادرار در لگنچه کلیه و قسمت قبل از انسداد حالب را دید که به آن هیدرویورترونفروز گفته می شود.
- سی تی اسکن: هم هیدرویورترونفروز را نشان می دهد و هم می تواند عامل انسدادی چه در داخل حالب باشد و چه در خارج آن را نشان دهد.
- ام آر آی: یافته های آن شبه یافته های سی تی اسکن می باشد فقط میزان دقت آن متفاوت است.
- پیلوگرافی وریدی: روش تصویربرداری برای بررسی مسیر جریان ادرار از کلیه ها تا مثانه است که توسط تزریق وریدی ماده حاجب انجام می گیرد.
- اسکن هسته ای کلیه: با تریق وریدی ماده رادیوایزوتوپ ترشح آن توسط کلیه و نیز خروج آن از کلیه ها توسط حالب دیده می شود. هر گونه انسداد مانع از خروج ماده رادیوایزوتوپ از کلیه می گردد.
- یورتورسکوپی: با استفاده از لنز و دوربین داخل مثانه و حالب مشاهده می گردد و لذا عامل انسدادی اگر داخل حالب باشد قابل روئیت خواهد بود. همچنین در صورت لزوم امکان کارگزاری استنت های حالب نیز با این روش فراهم است.
درمان بیماری انسداد حالب
هدف از درمان انسداد حالب، حذف انسداد و در صورت نبود امکان حذف عامل انسدادی باز کردن مسیر حالب برای جلوگیری از آسیب کلیوی و یا ترمیم کلیه است. در صورتی که عفونت وجود داشته باشد در کنار روش های درمانی، ممکن است از آنتی بیوتیک نیز استفاده شود.
اگر انسداد حالب باعث درد شدید شود ممکن است به یک روش اورژانسی برای تخلیه ادرار از بدن به طور موقت و از بین بردن مشکلات ناشی از انسداد نیاز باشد. استفاده از استنت حالب ( دابل جی ) و نفروستومی ( تعبیه لوله ی تخلیه برای کلیه از طریق پوست ) از این دسته می باشند.
اسنت حالب در حقیقت لوله ای است که یک سر آن در لگنچه کلیه و سر دیگرآن در مثانه قرار می گیرد و به این ترتیب مسیر حالب را باز نگه می دارد. نفروستومی لوله ای است که یک سر آن داخل لگنچه کلیه قرار داشته و سر دیگر آن از پوست خارج می گردد و به این ترتیب ادرار را مستقیما از کلیه خارج می کند.
روش جراحی برای برطرف کردن انسداد حالب ممکن است بصورت باز، اندوسکوپیک یا لاپاراسکوپیک انجام گیرد که انتخاب آن بستگی به علت ایجاد کننده انسداد و شرایط عمومی بیمار دارد. تفاوت اصلی میان این روش های جراحی، زمان بهبودی پس از عمل و تعداد و اندازه برش های مورد استفاده برای جراحی است.